د بیزو تڼاکې یا Monkey pox څه ډول ناروغي ده؟ نښې نښانې یې څه دي

بیزوتڼاکې یاMonkey pox  څه ډول ناروغي ده؟ نښې نښانې يې څه دي

ژباړه: لېمه رحماني

بیزوتڼاکې Monkey pox، يو وژونکى وایروس دی، چې د تي لرونکو حیواناتو ځینې ډولونه پرې اخته کېږي. انسانانو ته د وایروس لېږد په معمولي ډول په یاده ناروغۍ د اخته څارویو سره د نېغ په نېغه اړيکې درلودلو له کبله کېږي. د دې شونتيا هم شته چې د اخته شوي څاروي د غوښې له خوړلو هم وایروس انسانانو ته ولېږدېږي. سربیره پر دې، وایروس له اخته کس نه بل کس ته هم لېږدول کیداى شي. دا ناروغي د مرکزي او لویدیځې افریقا په لرې پرتو سیمو کې ډېره عامه ده. په دې وروستیو ورځو کې د نړۍ په ګوټ ګوټ کې خلک د مونکي پوکس د خپرېدو په اړه ډېر اندېښمن شوي دي. په اروپايي او امريکايي هېوادونو کې هم په ياده ناروغۍ د اخته کسانو راپورونه ثبت شوي. روغتیا پوهان اټکل کوي چې په وایروس اخته کسان ممکن له افریقا څخه د نړۍ نورو برخو ته يې سفر کړی وي او دغه وایروس يې له ځان سره لېږدولى وي. په ثبت شويو قضیو کې ٩ تایید شوې قضیې له انګلستان څخه، ۱۴ تایید شوې قضیې او ٢٠ شکمنې قضیې له پرتګال څخه ، ٧ تایید شوې قضیې او ٢٩ شکمنې قضيې له اسپانیا څخه، ١٧ شکمنې قضیې له کاناډا څخه، یوه تایید شوې قضیه له سویډن څخه او د فرانسې او استرالیا څخه یوه یوه مشکوکه قضیه وه، چې د ١٠ هېوادونو څخه د ټولو ثبت شویو قضیو شمېر ١٠٧ ته ورسېده. 

د ناروغۍ نښې نښانې څه دي؟

مونکي پوکس په معمولي ډول له يوې تبې پیلېږي. په لومړنیو نښو کې ناروغ تبه، د سر درد، د پوستکي په ځينو برخو کې پړسوب، د ملا درد، د عضلاتو درد، او خپګان لري. کله چې تبه پیل شي، د پوستکي تڼاکې هم ورسره وده کوي، ډیری وختونه د دغو تڼاکو راختل له مخ نه پیل کېږي او بیا د بدن نورو برخو ته خپرېږي. په ټولیزه توګه دغه تڼاکې د پښو او لاسونو پر مخ ليدل کېداى شي. يوه ايراني روغتیاپوه ويلي چې: "د پوستکي ستونزې د تبې له پیله درې ورځې وروسته راڅرګندېږي. په ٩٥٪  قضیو کې په مخ باندې، ٧٥٪ قضيو کې په لاسونو او پښو او همدارنګه په ٣٠٪ نورو قضيو کې په تناسلي برخو باندې بخار راخيژي." د ککړتیا ټوله موده يې په ټولیزه توګه د ٧-١٤ورځې وي خو کیدای شي په ځینو پېښو کې د ٥-٢٠ ورځو پورې هم اوږده شي. 

په ناروغۍ د اخته کېدلو لاملونه

وایروس د اخته تن له پوټکي سره د نېغ په نېغه اړيکې درلودلو له کبله لېږدول کېږي. د اخته تن د وسایلو لکه د ناروغ بستره یا لوښو سره د نږدې اړيکې له لارې هم لېږدېدای شي. د ناروغ د تنفسي ذراتو له لارې هم روغ تن ته دغه وایروس لېږدېدای شي. همدارنګه، وایروس د سترګو، پزې (پوزې) یا خولې له لارې هم، بدن ته ننوځي. دا ناروغي پخوا د جنسي لېږدېدونکي انتان په توګه نه وه پېژندل شوې، خو اوس څرګنده شوې ده چې د جنسي اړیکو پرمهال هم د ياد وایروس د لېږد شونتيا شته ده.

د ياد وایروس خطرونه او ناوړې پايلې

دغه وایروس د سترګو د خرابېدلو او ان تر دې چې د ړندېدو لامل هم کېداى شي. د مونکي پوکس وایروس د پوستکي د ناروغيو لامل کېږي او د وایروس د ودې پر مهال د پوستکي رنګ ورسره بدلون مومي؛ ان دا چې کېداى شي دغه تڼاکې په زخمونو بدلې شي، چې په پايله کې د پوستکي د سطحې د خرابېدو لامل هم وګرځي. دغه وایروس کولاى شي چې د ودې پر مهال خپل ځان دماغ او شوکي نخاع ته ورسوي او د ماغزو دغه برخه فلج کړي. د ماغزو د دغې برخې په فلجېدو سره د انسان د مړينې لامل هم کېدای شي.  

بله د اندېښنې وړ خبره دا ده، چې یاده ناروغي تر دې مهاله کومه ځانګړې درملنه نه لري، خو يوازې د خپرېدو په مخنیوي کوونکو تدابیرو سره کنټرولېداى شي. دغه وایروس د کوویډ – ١٩ په اندازه د اندېښنې وړ نه دی؛ ځکه چې د برېټانیا د عامې روغتیا وزارت په وینا عامو خلکو ته خطر پکې کم دی. روغتیاپوهان وايي د مونکي پوکس وایروس د لېږد سرعت د کوویډ – ١٩ وایروس په پرتله خورا ورو دی؛ نو ويلاى شو چې دا اند ناسم دی، کوم چې وايي دغه ناروغي د نړۍ په کچه په ډېره چټکۍ سره د خپرېدو په درشل کې ده او نړۍ ښايي يو ځل بيا د کورونا په شان د يوې وبا سره مخ شي.