د باچا خبرې
ليکنه ـ ریاض مقامزی
پرون د خان عبدالغفار خان د مړینې څلوردېرشتم تلین و. موږ او تاسو ټول پښتانه/افغانان باید دا نومیالی او منلی شخصیت وپېژنو او د باچاخان له هڅو، فکر او مبارزې څخه یو څه زده کړو. پدې لیکنه کې هڅه شوې ده، چې نوموړی تر یوه بریده در وپېژندل شي او ځینې مهمې ویناوې یې هم چمتو شوي دي. تاسو به د لیکنې تر پایه د باچاخان مهمې ویناوې ولولئ او یو څه به ترې زده کړئ.
پېژندنه
د نوموړي خپل نوم عبدالغفار خان و؛ خو د ښه شخصیت له کبله یې په ولس کې د "باچاخان" په نوم شهرت درلود او د "فخر افغان" لقب یې هم ترلاسه کړی دی. باچاخان په "۱۸۹۰ز" کال کې زېږېدلی. اصلا د کوزې پښتونخوا د چارسدې له اتمانزو کلي سره تعلق لري، چې له ګڼو سیاسي او ټولنیزو مبارزو وروسته د "۱۹۸۸ز" کال د جنورۍ په شلمه نېټه یې له دې نړۍ څخه سترګې پټې کړې. له وصیت سره سم یې جنازه له پېښور څخه جلال آباد ته راوړل شوه او همدلته خاورو ته وسپارل شو. باچاخان په افغانانو/پښتنو کې د عدم تشدد د فلسفې سرلاری و. ددې فلسفې موخه دا ده، چې مبارزې لپاره دې د زور، جبر، جنګ او ټوپک پر ځای له خبرو، قلم او نورو هغو لارو چارو څخه ګټه واخيستل شي، چې تاوتریخوالی نه رامنځته کوي. باچاخان په شعوري توګه د پښتنو/افغانانو د پوهولو هڅه کوله. نوموړي د زده کړو د اهمیت په اړه هم خورا ښه نظر درلود او په ځانګړې توګه د ښځو د تعلیم طرفدار و. هغه پوهېده چې هر تغییر باید له ځانه پیل شي؛ نو ځکه خو یې خپل اولادونه (نجونې/هلکان) ښوونځي کې شامل کړل ترڅو نور پښتانه هم ترې تقلید وکړي. همدارنګه ازاد ښوونځي هم جوړ کړل. دا داسې وخت و، چې ښوونځی د کفر ځای ګڼل کېده؛ مګر باچاخان دا خطر ومانه. ځکه چې هغه پوهېده پرته له تعلیمه به پښتانه تل له پرمختګ څخه بې برخې پاتې شي. دی شتمن/خان و او د نوموړي شاوخوا پښتنو خانانو به کار کول شرم باله. خو باچاخان ددې فکر خلاف و، نو ځکه خو یې خپله د عادي وګړو په څېر کار کاوه؛ ترڅو نور خانان هم کار کولو ته وهڅېږي. هغه د عمل سړی و او هر کار یې په عمل کې ثابتوه. همدارنګه د خدایي خدمتګارانو خوځښت یې رامنځته کړ. تر څو د تعلیم، ټولنیز بدلون او عدم تشدد لپاره په پوره قوت او مینې کار وکړي. باچاخان په بېلابېلو برخو کې مبارزې وکړې او نږدې ټول عمر یې په مبارزه کې تېره کړه ترڅو پښتانه د نوې نړۍ پر رموزو او د بریا پر لارو چارو وپوهوي. د پښتنو اتفاق/اتحاد، باسواده کېدل، پرمختګ او د نړۍ له نورو قومونو سره یې سيال کېدل لویې هیلې وې. روح یې ښاد یاد یې تلپاتې!
د باچا خبرې
- زما په څېر پښتون یا مسلمان ته د د عدم تشدد د فلسفې پلي کول د حیرانتیا خبره نده. دا خو څوارلس سوه کاله پخوا محمد ص تل په مکه کې تطبیق کړې.
- اسلام په رښتیني معنا د عمل، باور، عقیدې او مینې نوم دی.
- هغه راز چې انسان خوشحاله ساتي، د نورو لپاره کار کول دي. (له نورو سره مرسته)
- جنګ د انساني فکر د ناکامۍ لوی ثبوت دی.
- ښځه او نارینه لکه د ګاډۍ دوه ټيرونه، بې له یو بله تګ نه شي کولی.
- که د یوې ټولنې متمدنوالی معلوموئ؛ نو دې ته وګورئ چې له ښځو سره څه ډول چلند کوي.
- ما مې مېرمنې ته ويلي وو، که زه تر تا مخکې مړ شوم او ته ځوانه وې؛ نو حتما بل واده وکړه.
- مړه ملتونه خپل اتلان په مړینه او ژوندي یې په ژوندوني ستايي.
- په کورنیو کارونو کې ښځې او سړیان په برابره توګه وروزئ. د کورنۍ پر وړاندې دواړه برابر مسول او شریک دي.
- زه خدایي خدمتګار یم او له انسان سره تبعیض راته ګناه ښکاري.