تفسیر «ب» بسم الله

سیدمحمدرضا علوی

با عنایت به‏ جایگاه ‏«بسمله» و مفاهیم و مخاطب سورۀ مبارکه‏ ی «حمد» می‏‏توان اذعان داشت که قرآن کریم کتابی است از پائین به‏ بالا و از خاک به ‏خدا؛ که از ماهیت و ضرورت راز و نیاز انسان با خدا و استعانت ازاو در مسیر پرپیچ وخم و دشوار زندگی گزارش می‏کند. مطالعات تاریخ و جامعه ‏شناسی ادیان ثابت نموده است که از روزی بشر خود را شناخت و «انسان» شد، برای کشف رمز و رازهای هستی کمر بست؛ به ‏شکوه و عظمت هستی پی برد، برای هستی خالق و گرداننده ‏ی قایل شد و در برابر آن تعظیم و ستایش کرد. از دیگرسو تاریخ تکامل بشر نشان می‏‏‏دهد که مقوله‏ ی دین نیز به ‏موازات رشد تاریخئ بشر تکامل کرده است؛ عموم ادیان اولیه برپایه ‏ی اعتقادات ربّ ‏‏النّوع و چندخدائی استوار بوده است؛ به‏ تدریج از چندخدائی به‏ تک‏خدائی عدول کرده است. «خدای‏واحد» در ادیان ملت‏‏ها تاریخ مشخصی دارد، چنان‏که خدای یگانه ‏ی هرملت‏‏، محصول تکامل تاریخئ آن ملت‏‏ است و جزء از تاریخ آن ملت به ‏حساب می‏آید. تقریباً همه ‏ی ملت‏‏های کهن از چندخدایی آغاز کرده‏اند و در سیر تکاملی خود به ‏تک‏خدایی رسیده‏اند. سورۀ مبارکه ‏ی حمد به ‏دوره‏ی متأخر تک‏‏خدائی تعلق دارد، دوره‏ ی که بشر به ‏کمال رسیده و جهان را یک‏پارچه و قانون‏مند