To start downloading books

Please sign in or create an account.

هيپاتیا؛ ریاضي پوهه او فیلسوفه

هيپاتیا؛ ریاضي پوهه او فیلسوفه

لیکنه ـ ریاض مقامزی 

د نړۍ د علمي يون په فلسفي او ریاضيکي برخه کې د سرلارو له جملې د "هيپاتيا" نوم هم د یادلو وړ دی. نوموړې د نړۍ یوه نوموتې مخترعه، ریاضي پوهه او فیلسوفه وه. په دې لیکنه کې به یې په اړه کافي معلومات ومومئ.

هيپاتيا

که څه هم ددې سترې فیلسوفې او ریاضی پوهې د زېږېدو دقیقه نېټه نه ده معلومه، خو ويل کېږي هغې د څلورمې زیږديزې پېړۍ په وروستيو کې دې نړۍ ته سترګې پرانيستلي دي. پلار یې تئون نومېده، نوموړی د وخت پياوړی استاد او دینې عالم و. دا چې هيپاتيا له یوې علم پرورې کورنۍ سره تعلق درلود، نو ځکه خو یې د خپلو نوښتونو او فکري ودې لپاره تیاره لاره جوړه وه.

کله چې هیپاتيا زېږېدله د سکندریې ښار له پېړيو راهيسې د زده کړو او پوهې ښار و. ـ البته باید یادونه وکړم، چې سکندریه د یوناني اتل مقدوني سکندر په وخت کې جوړ شوی و. ـ هيپاتيا د خپل ژوند د ځوانۍ ډېر وخت په همدې ښار کې تېر کړ.

د هيپاتيا پلار د ریاضياتو استاد او د ستورپوهنې د متونو اصلاح کوونکی و. د نوموړي په اړه تاریخپوهان خورا ډېر معلومات لري خو د هيپاتيا د مور په هکله ډېر معلومات نشته. 

دا چې د هيپاتيا د ښکلا او ځوانۍ په اړه ډېر معلومات موجود دي او برعکس د بوډۍ توب د وخت په اړه یې هېڅ خبرې نه دي شوي نو، ځکه خو تاریخ لیکونکي پر دې آند دي، نوموړې به تر پنځوس کلنۍ وړاندې مړه شوې وي. پر دې اساس یې مؤرخان د پيدايښت نېټه ۳۷۰م شاوخوا او د مړينې نېټه یې ۴۱۵م ښيي. 

د نوموړې د ماشومتوب په هکله معلومات هم کم دي. فقط دومره ویل شوي، چې هغه یوه ساده نجلۍ وه. که څه هم د وخت اکثره نجونې به هغه وخت له خپلو ميندو سره د کور په کارونو کې بوختې وې، خو هيپاتيا به له خپل پلاره د نړۍ په هکله زده کړې کولې. دا چې نوموړې له یوې علم دوستې کورنۍ سره تعلق درلود، نو ځکه خو یې ناسته ـ پاسته هم له لویو خلکو سره وه. نوموړې په ټوله کې د ښار نوموتې نجلۍ وه. ښکلا او علم یې د ټولو خوښ و. ویل کېږي، هغه دومره ښکلې وه، چې نږدې ټول شاګردان پرې مئين ول. مګر هیپاتيا هېڅکله واده و نه کړ. که هر چا به وړانديز وکړ، نو نهیلي کول به یې. د مرګ د شېبو په اړه یې سندرا ډون وان لیکلي: "د دغو قهرېدلو خلکو مشرانو دغه بې کسه اسيره په کوڅو او سړکونو کشوله، تر هغې چې د سزاریون کلیسا ته یې ورسوله. هلته یې د نوموړې د پوهنتون لوی بالاپوش ورڅيرې کړ. تاج یې هم ترې ایسته کړ او جامې یې هم ورڅيرې کړې. وروسته یې د کلیسا څو کوزۍ او پیالې ټوټې ټوټې کړې او د هغه په ماتو ټوټو یې د هيپاتيا بدن غار غار. کله چې هغه مړه شوه، نو بې روحه بدن یې د ښار پر سړکونو اخوا دېخوا کش کړ او بیا یې له ښاره د باندې یوړ. د سینارون په سیمه کې یې اور ورته بل کړ او د هغې جسد یې وسوځاوه."

Related Articles

په هر حال کې حرکت

د ثبات لرونکي نړۍ په پرتله زموږ وطن کې انقلابونه او بدلونونه یو په بل پسې ژر راغلل، دې حالت د خلکو د ژوند په ټولو برخو اغیز وکړ. په تېرو څو لسیزو کې د سیاسي، ټولنیز او اقتصادي ثبات نشتون د خلکو هیلې، باورونه او هڅې وننګولې. هر هغه څوک چې سیاسي واک ته رسېدلی، خپل ځانګړي ماډلونه یې وړاندې کړي، د ملکي وګړو سره د یوې ګډې ژبې او شریک هدف کمې هڅې شوي دي....

د غوښې روغتيايي زیانونه

ژباړه ـ ریاض مقامزی دا سمه ده، چې غوښه ګڼې ورغتيايي ګټې لري. په خپل غذايي رژيم کې باید حتما غوښې ته ځای ورکړو؛ مګر په هر څه کې افراط او تفریط له ستونزو خالي نه وي. که ډېره غوښه خورئ پرته له شکه به ډېرې روغتيايي ستونزې هم تجربه کړئ. په دې لیکنه کې پر همدې موضوع خبرې شوي دي. د لیکنې تر پایه به پوه شئ، چې غوښه کومې روغتيايي ستونزې پېښولای شي.   د غ...

خاطره از حوزه پولیس طالبان || A memory from Taliban's police station

نام نویسنده: محمدمصطفی محمدیار (کارشناس ارشد در رشته حقوق خصوصی) Writer’s name: Mohammad Mustafa Muhammadyar دل هر آن کس که روزی را در افغانستان و این همه ماجراهای تاریک آن گذرانده باشد، پُر از دردِ دل‏های است که خودش میداند و خدایش، به ویژه این یک سال آخری که طبق فورمول «یوم البدتری» با ذره بین هم در آن نشانه‏ی از کوچک‏ترین حلاوت سراغ نمی‏شد. م...

Recommended Articles

کوم ډول خلک بايد کېله ونه خوري

که څه هم کېله ځيني ګڼې ګټي لري خو دغه ميوه ځينې عورايض او تاووانونه هم لري.چې په لاندي ډور ورته اشاره کوو. دغه خوږ ميوه د خپل ځانګړي خوند، او نرموالي له امله په ټوله نړۍ کې مشهوره ده. ګېله کوم ډول زيانونه لري. ۱: د وزن زياتوالی دـ ځينو نورو خوړو په څير کېله هم پريمانه کالوري لري چې د وزن د زياتوالي لامل کيږي په هره متوسطه کېله کې ۱۰۵ ګرامه کالو...

په ځوانۍ کې د ويښتانو سپينېدل او درملنه

د ويښتانو سپينېدل اکثراً د زړښت معنا ورکوي نو ځکه خو انسان د خواشينۍ احساس کوي؛ مګر دا لا ډېره خواشينوونکې وي، چې په ځوانۍ کې مو ويښتان سپين شي. په طبیعي توګه د سپين پوستو ويښتان نسبت تورپوستو ته ژر سپینېږي. معمولاً په سپين پوستو کې د ويښتانو سپينېدل د ژوند د څلورمې لسیزې په لومړيو کې پيلېږي، مګر په نورو نژادونو کې دا حالت د څلورمې لسیزې په وروستيو...

اعصاب په کومو شيانو کمزوري کېږي

د انسان په وجود کي اعصاب تر ټولو مهمه برخه ده، د انسان ټولي چاري او فعالیتونه د همدغي ناحیې څخه کنټرولېږي.لاندي ځیني مهم ټکي دي چي په پام کي نیول یې د ذهن په سالم ساتلو کي مرسته کو. - د سهار چای نه چیښل:هغه خلک چې د سهار چای نه چیښي په بدن کي یې د شکري اندازه راکښته کېږي، په نتیجه کي یې دماغ ته په کافي اندازه مواد نه ور رسېږي او دماغ کمزوری کېږي....