To start downloading books

Please sign in or create an account.

"پښتو ګرامر "دویمه برخه

"پښتو ګرامر "دویمه برخه

لیکنه ـ ریاض مقامزی

د "پښتو ګرامر" لړۍ، په لومړۍ لیکنه کې تاسو د ګرامر په اړه بعضې مهم مسایل زده کړل. په دې لیکنه کې به د ګرامر اړوند مهم اصطلاحات وپېژنئ. دا لیکنه به له تاسو سره مرسته وکړي، چې زموږ په راتلونکو لیکنو کې له ستونزو سره مخ نه شئ او وکولای شئ ګرامر په سمه توګه زده کړئ.

 

اصطلاحات

د هرې موضوع اړوند ځينې مهم کلیدي کلمات او اصطلاحات وي، چې باید د موضوع تر لوستلو وړاندې پرې پوه شو. ځکه دا داسې اصطلاحات وي، چې د موضوع تر پایه ورسره څو ـ څو ځله مخ کېږو. که یې مفهوم سم درک نه کړو، نو له ستونزو سره مخ کېږو. په ګرامر کې هم داسې اصطلاحات شته، چې ځينې یې په لاندې ډول دي. 

 

فونیم

که څه هم د ګرامر هرې اصطلاح ته ژبپوهانو بېلابېل تعريف وړاندې کړي دي؛ خو زموږ هڅه دا ده، چې دلته تر ټولو ساده او عام فهمه پېژندنه یې وړاندې کړو. د فونیم په برخه کې ویلای شو، د ژبې تر ټولو کوچنی غږيز واحد ته فونیم ویل کېږي. مثلا: 

ـ سوله 

ـ وطن

څه فکر کوئ، چې "سوله، وطن، مینه" فونیمونه دي؟

که ځواب مو "هو" وي، نو غلط پوه شوي یئ. پورتني بېلګې فونیمونه نه دي. بلکې هره یوه بېلګه له څو فونیمونو جوړ ده. یعنې په کلمه کې هر کارېدونکی غږ یو فونیم دی. مثلا:

ـ سوله: له څلورو فونیمونو "س، و، ل، ه" جوړه ده.

ـ وطن watan: وطن له پنځو فونیمونه (غږونو) جوړ دی. تاسو به وایئ، چې دلته خو درې توري "و، ط، ن" دي. هو؛ تاسو سم وایئ هلته درې توري دي خو غږونه پنځه دي دي. که ځير شئ، په "وطن" کې له "و" او "ط" وروسته د "a یا زبر" غږونه شته. که په عربي لیکدود یې ولیکو لا به ډېر پوه شئ. "وَطَن". لا ډېر به یې وشنو "و، َa، ط، َa، ن". وینو چې له پنځو غږونو جوړه کلمه ده.

 

*وضاحت: (په پښتو لیکدود کې د کلمو په منځ کې راتلونکی a غږ نه لیکل کېږي. یا په بله اصطلاح د زبر غږ لپاره کوم شکل نه لرو. لکه، که "وطن" په عربي کې "وَطَن" داسې ولیکو. نو په پښتو کې ددې زبر " َ" لپاره کوم شکل نه لرو. همدا وطن په انګلېسي کې د "watan" په شکل لیکلای شو. وینو چې تر "و" او "ط" وروسته هم د "a" غږونه شته. البته هڅه کوو، چې په دې اړه لا ډېر وضاحت په نورو لیکنو کې ولرو."

اوس تاسو ووایئ، چې لاندې بېلګې له څو فونیمونو "غږونو" جوړ دي؟

ـ سر 

ـ بر

ـ لښکر 

ځواب مو څه دی؟

پورتني لومړنۍ دوه بېلګې "سر، بر" له درېيو ـ درېيو فونیمونو "غږونه" جوړ دي. "سَر، sarاو بَر bar". وروستی مثال (لښکر" له شپږو غږونو جوړ دی. "لَښکَر" له "ل" او "ک" وروسته د زبر " َ a" غږونه شته.

اوس ستاسو خپل ځواب او زموږ شرحه سره مقایسه کړئ.

 

ګرافیم

د ګرامر د مطالعې په وخت کې به ډېر ځله د ګرافیم له اصطلاح سره هم مخ شو؛ نو ښه ده چې په سمه توګه یې وپېژنو. مثلا د "م" غږ لپاره په انګلېسي کې د "m" په څېر ګرافیم (کښل) کېږي، په روسي کې د "м" په څېر او په عربي، اردو، فارسي او پښتو کې د "م" په څېر لیکل کېږي. د لا ډېر وضاحت لپاره، ووایئ چې په لاندې بېلګه کې څو ګرافیمونه وینئ؟

ـ شپږ

ـ لس

ـ یوویشت

په "شپږ" کې درې ګرافیمونه "ش، پ، ږ"، په لس کې دوه "ل، س" او يوويشت کې شپږ  ګرافیمونه "ي، و، و، ي، ش، ت" وینو.

 

فونولوژي

د ګرامر هغه برخه ده، چې د ژبې اړوند ټول فونیمونه (غږونه) څېړي. په دې برخه کې لاندې موضوعات ترڅېړنې لاندې نیول کېږي. 

  • ـ فون
  • ـ فونیم 
  • ـ د غږ ډولونه
  • ـ د ادا کولو ځايونه 
  • ـ د غږ د تولید ډول او ځينې نور مسایل.

 

مورفیم 

د یوې ژبې تر ټولو کوچنی مانیز واحد ته مورفیم ویل کېږي. مثلا: قلم، کتاب، لمر، پر، په او ... 

په دې برخه کې ځینې نورو وضاحتونو ته هم اړتيا شته، چې پر خپل وخت به پرې مفصلې خبرې وشي. 

 

مورفولوژي

د ژبې اړوند ټول مورفیمونه او د مورفیم اړوند مسایل تر څېړنې لاندې نیسي. مهم موضوعات یې عبارت دي له:

  • مورفیم
  • الومورف 
  • د مورفیم ډولونه او ...
  •  

 

د ګرامر اړوند ګڼ شمېر نورې کلمې هم شته، چې باید پرې پوه شو. خو زموږ هڅه دا ده، چې هر مفهموم او اصطلاح په مناسب وخت کې شرحه کړو؛ نو د لیکنې او موضوع مطابق به د نورو اړينو مفاهمو او اصطلاحګانو شرحې پخپل وخت کې ولرو.

 

که ددې لړۍ لومړۍ لیکنه مو نه وي لوستې، کولای شئ پر لاندې کرښه ګوته کېکاږئ او ولولئ!

پښتو ګرامر "لومړۍ برخه"

Related Articles

د کتابتون ډالۍ (۲)

لیکنه ـ ریاض مقامزی   له کتابتون ویبسايټ څخه د لیکنو دا لړۍ (د کتابتون ډالۍ) په دې خاطر پیل شوې، چې لوستونکي د ژوند ډېر مهم مسایل په ساده الفاظو کې زده کړي. ددې لړۍ دا لیکنه په یو حکایت سره پیلېږي. وايي، یو هلک د کسب په زده کړې پسې ووت. استاذ ته یې وویل، غواړم په دې کار کې استاذ شم؛ نو څومره وخت ته اړتیا لرم. ویې ویل، درې کاله.  هلک وویل، که شپ...

قمارباز لیکوال؛ داستایوفسکي

لیکنه ـ ریاض مقامزی  د نړېوالو ادبي څېرو په نوملړ کې "داستایوفسکي" د لوړ مقام خاوند دی. دی لومړنی لیکوال دی، چې په لنډو کيسو کې یې ارواپوهنې ته ځای ورکړ. هغه پر دې باور و، چې د انسان په وجود کې دننه د ښو او بدو انګېزو او محرکوونکو عواملو ترمنځ همېشه یو جنجال موجود وي. نوموړی د ژوند ډېرې نورې عجیبې کیسې هم لري، چې د لیکنې تر پایه به یې په اړه پوه ش...

د لویو بریاوو لپاره کوچني ګامونه!

ليکنه ـ ریاض مقامزی   تاسو چې خپل شاوخوا ته کوم بريالي کسان وينئ، هغوی هم ستاسو په څېر انسانان دي؛ خو توپير مو دومره دی، چې هغوی بریالي او تاسو افسوس کوونکي یئ. افسوس مکوئ! يوازې ځينې کوچني عادتونه خپل کړئ، ترڅو يوه ورځ د هغوی په څېر تاسو هم بریالي او کاميابه کسان اوسئ. که غواړئ پخپل ژوند کې ژر مثبت بدلون حس کړئ او د بریا تر لوړو پوړیو ورسېږئ؛ نو...

Recommended Articles

کوم ډول خلک بايد کېله ونه خوري

که څه هم کېله ځيني ګڼې ګټي لري خو دغه ميوه ځينې عورايض او تاووانونه هم لري.چې په لاندي ډور ورته اشاره کوو. دغه خوږ ميوه د خپل ځانګړي خوند، او نرموالي له امله په ټوله نړۍ کې مشهوره ده. ګېله کوم ډول زيانونه لري. ۱: د وزن زياتوالی دـ ځينو نورو خوړو په څير کېله هم پريمانه کالوري لري چې د وزن د زياتوالي لامل کيږي په هره متوسطه کېله کې ۱۰۵ ګرامه کالو...

کوټه سنګي ته ولې کوټه سنګي وايي؟

ځینې کسان په دې اند دي چې د کوټه سنګي نوم اصلا د هغې ډبرېنې کوټې څخه اخیستل شوی دی چې یو وخت په میرویس میدان کې جوړه شوې وه.ویل کیږي کله چې د دغه ځای د سړکونو کرښې وکښل شوې د سړکونو د تقاطع په نقطه کې یعنې په څلور لارې کې د ساتونکي لپاره د ډبرو یوه خونه جوړه شوه له همدې امله دا سیمه په کوټه سنګي یا د ډبرو د کوټې په نوم ونومول شوه.خو اصلا د دې  سیمې...

له وخت څخه مخکي مو ويښتان ولي سپينږي درملنه يې څه ده؟

په تيرو وختونو کې به سيپن ويښتان د زړښت نښه بلل کيده خو اوس داسي نه ده بلکي د ډيرو پيغلو او ځوانانو ويښتان سپين دي. که تاسو هم له دې ستونزي څخه ځورپږي يعني د سر ويښتان مو مخکي له وخت څخه سيين شوي نو حتمن مو په بدن کې ځيني پيچلي بيلوژيکي ستونزي شته ، بايد درملنه يې وکړئ. اوس ډير وخت ليدل کيږي چې آن ۱۶ کلن تنکي ځوانانو هم د ويښتانو د سپيندو په لور ر...