To start downloading books

Please sign in or create an account.

د ابوریحان البیروني لنډ ژوندلیک!

د ابوریحان البیروني لنډ ژوندلیک!

لیکنه ـ ریاض مقامزی 

په لومړيو کې چې اسلامي نړۍ د مسلمانو له خپلمنځي جګړو، فساد او بې اتفاقۍ پاکه وه، مسلمانان په علمي برخه کې د نړۍ سرلاري وو. آن د اکثرو علومو بنسټ مسلمانانو کېښود او همدارنګه د وخت موجوده علومو ته یې بېساری پرمختک ورکړ.

یو له همدې علمي اشخاصو څخه چې په اکاډميکه برخه کې ټولې نړۍ ته یو مثال دی او نږدې ټول مسلمانان پرې ویاړي، "ابوریحان البیروني" دی. تاسو به په دې لیکنه کې ددې عظیم شخصیت په اړه ځینې اجمالي معلومات ترلاسه کړئ.

پېژندنه

د اسلامي نړۍ ددې ستر لیکوال او پوه بشپړ نوم "ابوریحان محمد بن‌ احمد بیروني خوارزمي" دی. خو تر ډېره د "ابوریحان البیروني" په نوم پېژندل کېږي. همدارنګه لویديځ تاریخپوهان یې د "البیروني" په نوم پېژني. 

نوموړی په "۹۷۳" زیږديز کال کې زېږېدلی دی. د خپل ارزښتمن ژوند په اوږدو کې یې د ستور پېژندنې، ریاضیاتو، نجوم، دوا پېژندنې، جغرافیه او هند پېژندنې په برخو کې خورا معتبر آثار ولیکل، آن تر نننه ترې د موثقو ماخذونو په توګه ګټه اخیستل کېږي.

البیروني د خپل عصر نږدې ټول علوم لوستي و. له جملې یې د  فقې، کلام، صرف و نحو، جغرافیې، ریاضیاتو، ستورپېژندنې او طب نومونه یادولای شو.

کله چې په غزني کې د سلطان محمود غزنوي واکمني وه؛ نو غزنی د نړۍ له پرمختللو ښارونو څخه و او د علومو پر یو لوی مرکز بدل شوی و. په دې وخت کې "البیروني" هم غزني کې ژوند غوره کړ. د سلطان په دربار کې د ځانګړي احترام څښتن و. هغه آن هند ته په جنګي سفرونو کې هم ګډون کاوه؛ په دې توګه د هند له خلکو او کلتور سره ډېر آشنا شو، چې بیا یې د "ماللهند" په نوم یو مهم کتاب هم تالیف کړ.

هغه د ذکاوت یو بېساری استازی و. په اوولس کلنۍ کې یې د یوې مدرجې حلقې په مرسته یې د لمر د نصف النهار لوړوالی اندازه کړ. همدارنګه یې د "ستور پېژندنې" په برخه کې ـ چې یو له مغلقو علومو څخه ده ـ ګڼ شمېر معتبر آثار کښلي دي. 

د کورنیو جګړو له امله یې ځان پټ کړ، یو څه وخت یې د "ري" ښار په کاث کلي کې ژوند وکړ. هلته یې په ډېر فقر کې ژوند کاوه.

هغه به د نړۍ ګڼو ښارونو او سیمو ته سفر کاوه؛ د مختلفو ځايونو طول او عرض یې اندازه کاوه او بیا به یې د کرې پر مخ ورته ځای مشخصوه. په دې توګه یې د "کارتوګرافۍ" بنسټ کېښود.

دا چې البیروني له یو څو سلطنتي کسانو سره شخصي اړیکې درلودې؛ نو دی چې کله په خوارزم کې اوسېده د "خوارزم شاه" له خوا یې ملاتړ کېده، له هغې څخه وروسته یې د شمس المعالي قابوس خدمت کاوه، چې د هغه حمایت او مرسته هم ورسره وه. همدارنګه بخارا ته له ورتګ وروسته یې د خپل استعداد پر مټ د "منصور ساماني" دربار ته هم لاره ومونده. 

 په "۴۲۰ق" کې د نجومو او هندسې په هکله د "التفهیم" کتاب ولیکه. چې دا کتاب تراوسه په یادو برخو کې یې معتر عملي ماخذ دی. که څه هم د البیروني مورنۍ ژبه "خوارزمي" وه؛ خو د وخت اړتيا ته په کتو یې آثار په عربي ژبه تالیفول او په فارسۍ یې هم کامل تسلط درلود. د ځينو مهمو آثارو نومونه یې عبارت دي له: "التسطیح و تبطیح الکور، الاستخراج الاوتار فې الدائره، التفهیم لاوائل صناعة التنجیم، مقالید علم الهیئة، الاستعیاب فې صنة الاسطرلاب او..." 

د "البیروني" ژوندلیک په یوه لیکنه کې څه چې په یوه کتاب کې هم نه شي خلاصه کېدای. خو ویلای شو، چې نوموړی د اسلامي نړۍ یو نابغه تېرشوی او د نړۍ مسلمانان یې نورو ته د یو مثال په توګه وړاندې کوي.

دې عظیم شخصت  "۱۰۴۸" زیږدیز کال کې د افغانستان په غزني ولایت کې له دې نړۍ سترګې پټې کړې. روح یې ښاد!

Related Articles

۲۳۴ کلنه امریکا

۲۳۴ کلنه امریکا  عمران اختر  هر کال د جولای څلورمه د امریکا متحده ایالات د ازادۍ ورځ په مناسبت لمانځل کیږي. د امریکا متحده ایالات، 50 ایالتونه لري او  په امریکا کې څه باندې ۳۳۰ میلیونه خلک اوسیږي چې دا د نړۍ دریم ډیر نفوس لرونکی هیواد دی. امریکا هم د ټول مساحت له مخې د نړۍ څلورم لوی هیواد دی. دا پراخه هیواد په ټوله نړۍ کې پیژندل شوی او کلتوري نښې...

ناگفته های عرف های ناپسند || Untolds of unliked customs

نام نویسنده: محمدمصطفی محمدیار (کارشناس ارشد در رشته حقوق خصوصی) Writer’s name: Mohammad Mustafa Muhammadyar تا امروز هر زمان که عبارت »عرف‏های ناپسند« گفته می‏شود، اذهان عوام به طرف عرف‏های می‏رود که حقوق زن را نشانه گرفته و مورد تهاجم قرار می‏دهند. به همین سان، حتا زمان که به کتاب‏ها دارای عنوان مشابه به »عرف‏های ناپسند« مراجعه شود، فقط عرف‏های...

مذهب او انقلاب

لیکوال: خبیب علي مذهب د ټولنیز انحطاط له ختمېدو څخه شروع کیږي. په انساني تاریخ کې چې کله هم استبداد او بې نظمي اوج ته رسېدلې، مذهب سر را پورته کړی او د انقلاب او بدلون هڅه یې کړې ده. د مذهب او انقلاب له همدې ګډولې څخه تهذیب او تمدن زېږیدلي چې د ملتونو په فلاح او کامیابي کې یې رغنده رول لوبولی دی. معمولا کله چې بې نظمي او بې ثباتي ختمه شي، انسان س...

Recommended Articles

که جرأت نه لرئ، مه خفه کېږئ! دلته يې لاملونه او حللارې لوستلای شئ

 ژباړه: هدایت الله همت ارواپوهانو له نظره، بې جراتي او پر ځان نه باور له هغو ستونزو دي، چې ځوانان د ماشوم والي له دورې ورسره لاس و ګرېوان کېږي. دوی ته دا حق نه ورکول چې له خپلو حقه حقونو ساتنه وکړي او که کله دوی دا کار کوي نو د کورنۍ د مشرانو له خوا رټل کېږي او د جرات ماده یې په هماغه کوچني والي کې مړه کېږي.   ځينې خلک بیا خپل جرات په هماغه کوچني...

عثمان کاکړ څنګه ووژل شو؟

پښتونخوا ملي عوامي ګوند ادعا کوي چې د دغه ګوند صوبايي مشر عثمان خان کاکړ وژل شوی دی او دوی سره دې لړ کې کافي ثبوتونه شته. یو شمېر نورو ځايي سیاسي ګوندونو هم د یاد ګوند ملاتړ کړی او د بلوچستان صوبايي حکومت وايي، د پېښې په هکله به څېړنه کوي. د یادونې ده چې د روانې جون میاشتې پر ۱۷ نېټه ویل شوي و، چې د عثمان خان کاکړ سر سخت ټپي شوی دی. له پېښې وروست...

د وينا پر مهال د وېرې او فشار ختمول

لیکنه ـ ریاض مقامزی دا چې موږ انسانان ټولنيز ژوند لرو، نو اړ یو چې د خپلو اړتياوو او مفکورو د وضاحت لپاره وغږېږو. خبرې کول زموږ د ژوند په هره برخه کې لیدل کېږي. په کور، کلي، دکان، ښار، مکتب، ښوونځي او ګڼو نورو ځايونو کې موږ خبرې کوو او خپل پپغام نورو ته رسوو.   ځينې خلک بیا د خبرو او وينا پر مهال تر وېرې او فشار لاندې وي. نه شي کولای خپل پيغام او...