مختلفې کلیزې څنګه رامنځته شوي؟

ژباړه ـ ریاض مقامزی  

موږ او تاسو د مطالعې په جریان کې د کلیزو له بېلابېلو ډولونو سره مخ کېږو. شمسي، میلادي او قمري یې تر نورو مشهورې دي. په اوس وخت کې بیا اکثرا له میلادي تقویم څخه ګټه اخیستل کېږي او په یوه نړېوال سټنډرډ بدل شوی. په هر حال؛ په دې لیکنه کې پر همدې موضوع خبرې درته لرو.  

کلیزې

انسانان د خپلو وختونو د مدیریت او پېژندنې لپاره له مختلفو کلیزو ګټه اخلي، ترڅو د ژوند، کاروبار او نورو چارو نظم پرې وساتي. دا چې په نړۍ کې مختلف خلک، اقوام او قبیلې ژوند کوي نو له همدې کبله مختلفې کلیزې جوړې شوي دي، چې ځينې یې عبارت دي له: میلادي، هجري شمسي، قمري، چیني، هندي، بودايي، حېواني، قبطي، بربري، عبري، ارمني، کردي او ...

خو ځينې مشهور، چې موږ او تاسو ټول یې له نومونو سره اشنا یو، په دې ډول دي:  

لومړی| میلادي  

دا یوه نړېواله منل شوې کلیزه ده، چې عیسوي ريښه لري او د عیسی "ع" د پيدايښت له کاله پیل کړای شوې. په اروپا، امریکا او د نورو لویو وچو په اکثرو هېوادونو له همدې کلیزې ګټه اخیستل کېږي. ددې جنترۍ د جوړېدو وړاندیز "آلویسیوس لیلیوس" کړی و، چې وروسته د پاپ لخوا ومنل شو. په لومړني جوړښت کې یې ځینې ستونزې وې؛ نو د تاریخ په اوږدو کې څو ځله اصلاح شوه، ترڅو اوسنۍ بڼه یې پیدا کړه. ددې کال د میاشتو نومونه عبارت دي له: جنورۍ، فیروري، مارچ، اپرېل، می، جون، جولای، اګسټ، سيپټمبر، اوکټوبر، نومبر او ډيسمبر.  

دویم| هجري قمري  

لکه څنګه چې پوهېږو "قمر" سپوږمۍ ته وايي، نو ددې معنا دا ده، چې د سپوږمۍ له څرخ او ګرځېدو څخه یې حالت معلومېږي. په اکثرو اسلامي هېوادونو کې له همدې کلیزې ګټه اخیستل کېږي او په ځانګړې توګه، د خپلو مذهبي دودونو کره نېټه له همدې معلوموي. روژه، اختر، د حج وخت او د ځينو نورو دیني فرایضو وخت له قمري کال سره تړلي دي. محرم، صفر، ربیع الاول، ربیع الثانی، جمادی الاول، جمادی الثانی، رجب، شعبان، رمضان، شوال، ذیقعده، او ذیحجه د هغو میاشتو نومونه دي، چې په دې کلیزه کې ترې استفاده کېږي.  

درېيم| هجري شمسي

دا کال د پسرلي موسم له لومړۍ ورځې پیلېږي، چې ابتدا یې له هجرت سره تړلې ده. دا کلیزه د افغانستان او ایران په شمول په ځينو هېوادونو کې رسمیت لري او خلک/دولت خپلې چارې د همدې تقویم له لارې تنظیموي. څلور فصله او ۱۲ میاشتې ددې کال برخه جوړوي، چې هر فصل درې میاشتې دوام کوي او هر میاشت شاوخوا څلور اونۍ کېږي. حمل، ثور، جوزا، سرطان، اسد، سنبله، میزان، عقرب، قوس، جدی، دلو او حوت ددې کال د دولسو میاشتو نومونه دي؛ البته په کره پښتو کې ددې میاشتو نومونه په ترتیب سره عبارت دي له: وری، غویی، غبرګولی، چنګاښ، زمری، وږی، تله، لړم، لینده، مرغومی، سلواغه او کب.