امپریالېزم وپېژنئ!

په مستقیمه توګه د یوې خاورې نیولو او یا د یوې سیمې د اقتصادي کنټرول تر لاسه کولو لپاره د دولت پالیسي او کړنو ته امپریالېزم وایي، د واک او د حاکمیت سیمې پراخولو لپاره پالیسي ته وایي تر څو د یوې سیمې په اقتصاد کنټرول وکړي او یا په مستقیمه توګه سیمه اشغال کړي. د یادې چارې لپاره نرمه پالیسي, سیاسي خوځښت او وسله وال ځواکونه دواړه کاریږي. یاده اصطلاح ډېر وخت په نړیوال پروپاګند کې کاریږي تر څو د مخالف لوري بهرنۍ پالیسي بې اعتباره کړي او غندنه یې وکړي. امپریالېزم له نوي امپریالېزم سره توپیر لري. یوازې امپریالېزم د ۱۵ او ۱۹ پېړۍ ترمنځ د اروپایانو لخوا د امریکا مستعمره کېدو ته کاریږي خو نوی امپریالېزم (new imperialism) له ۱۹ پېړۍ وروسته د جاپان، متحده ایالتونو او اروپایي ځواکونو لخوا په سیمو کې د واک او مستعمرو پراخېدو ته کاریږي خو دواړه د امپریالېزم ډولونه ګڼل کیږي. مدیترانه، په غربي اسیا او چین کې امپریالېزم پر له پسې او اوږد د امپراتوریو تاریخ لري. د اشوریانو امپراتوري چې په خلکو یې ډېر ظلمونه کړي له زېږدیز کال څخه د ۶ او ۴ پېړیو وړاندې تر منځ یې د پارس یا فارس امپراتوری ځای ونیوه. د پارس امپراتورۍ د اشوریانو په پرتله د مستعمرو خلکو ته ډېره ازادي ورکړې وه تر څو یې امپراتوري نسکوره نشي. د پارس امپراتورۍ یونانیانو ته لار پرانیسته او له زیږېدیز کال څخه وړاندې د ۳۵۶–۳۲۳ کلونو ترمنځ د مکدونیا الکسندر یونانۍ امپراتوري پراخه کړه. الکسندر وتوانیده چې ختیځه مدیترانه له لوېدیځې اسیا سره یوه کړي او یا د دواړو ترمنځ یووالی رامنځته کړي خو بل نظر یې چې (cosmopolis) وو یوازې یو خوب پاتې شو. د کوزموپولیس (cosmopolis) مانا نړیوال ښار ده او الکسندر غوښتل چې په دې نړیوال ښار کې ټول خلک په همغږۍ او مساواتو کې ژوند وکړي. د کوزموپولیس چاره د پخواني روم خلکو هغه وخت نیمګړې پلي کړې وه کله یې چې خپله امپراتوري له انګلستان تر مصر پورې وغزوله. کله چې روم مات شو نو بیا هېڅکله داسې امپراتوري رامنځته نشوه چې هیوادونه د یو متحد ځواک په څېر سره یو وي. د ۱۵ او ۱۸ پېړۍ تر منځ فرانسې، نیدرلنډ، پرتګال، هسپانیا او انګلستان په اسیا او افریقا کې خپلې مستعمرې جوړې کړې کومو چې تر یوې پېړۍ پورې دوام وکړ خو وروسته له سخت مقاومت سره مخ شول. وروسته یې د لمړۍ نړیوالې جګړې او ۱۹ پېړۍ تر نیمایي پورې بیا ځلې د امپریالېزم له سختو پالیسیو کار واخیست. په دې نوملړ کې وروسته جاپان، متحده ایالتونه، روسیه او ایټالیا هم ورزیات شول. عصري امپریالېزم له پورته تعریف سره ډېر توپیر لري خو موخه یې یوه ده یوازې یې شکل او پلي کوونه کې توپیر ده.

ذکریا رحیمي