د لرغوني يونان خلک او ټولنه
ژباړه ـ ریاض مقامزی
د یونان پېژندنې لړۍ په دې لیکنه کې به د لرغوني يونان پر ټولنې او خلکو مفصلې خبرې وشي؛ د لیکنې تر پایه به پر ډېرو نوو خبرو پوه شئ. دا ستاسو په پوهه کې يوه ښه اضافه ده.
خلک او ټولنه
د لرغوني یونان ټولنه مختلفو فکټورنو ته په کتو وېشل شوې وه؛ له ځينو یې په لاندې ډول یادونه کوو.
ـ د غلامانو او آزادو وګړو ترمنځ توپير
ـ د ښځو او نارینه وو ترمنځ توپیر
ـ د نسب او ټبر پر اساس توپیر
له دې ټولو سره ـ سره عقایدو ته هم پاملرنه کېده. لاسته راغلي شواهد تر ډېره د کلاسیکې او هلنیستي دورو کې په لویو ښارونو اسپارتا او آتن پورې اړه لري.
پر دې سربېره چې اتن د نورو دولتونو په څېر پرمختللی و، خو بیا هم د نورو وروسته پاتو سیمو په څېر ټولنیز حالت یې درلود.
په لرغوني یونان کې یوازې آزادو خلکو کولای شول، په ښار کې ملکیت ترلاسه کړي او ویې پېري. له لرغوني روم سره د پرتلې په صورت کې ویلای شو، چې د خلکو ارزښت په کې، باور او نفوذ ته په کتو ټاکل کېده.
شتمنۍ په اعتبار د لرغوني یونان خلک پر څلورو طبقو وېشل کېدل؛ د دولت په ډېرېدو او کمېدو سره د خلکو طبقو هم توپیر کولای شو.
غلامانو ته به هيڅکله مقام او قدرت نه ورکول کېده. هيڅ ډول قانوني، سیاسي او حقوقي حق نه ورکول کېده. ارسطو به غلامان د ژونديو وسایلو په نامه پېژندل. د لرغوني یونان هيڅوک نه پېژنو چې د غلامۍ خلاف غږ یې پورته کړی وي.
اکثرو خلکو به غلامان په کور کې د مزدورۍ لپاره نیول. شمېر يې هم ډېر و، آن غریبو کورنيو به هم یو یا دوه غلامان درلودل. خاوندانو یې کولای شول، دوی ووهي او یا یې ووژني. مګر په وهلو سره یې له هغوی سمه استفاده نه شوی کولای. نو ځکه به اکثرو یې غلامانو ته د آزادۍ وعدې ورکولې، ترڅو ډېر کار پرې وکړي.
د روم په خلاف، آزاد شويو غلامان به بیا هم وطنوال نه ګڼل کېدل. دوی به بیا هم د پرديو په ډله کې حسابېدل.
د ښځو او نارینه وو ترمنځ د تبعیض په لحاظ هم یوناني ټولنه له توپیري چلند سره مخ وه. نارینه وو د ښځو پر نسبت ډېر امتیازات درلودل. د مېرمنو ژوند له ستونزو خالي نه وو. ویلای شو، یونان یوه نرواکه ټولنه درلوده. مېرمنو په کې ډېره ازادي نه درلوده.
همدارنګه د نسب او ټبر له اړخه هم یوناني ټولنه له توپیري چلنده خالي نه وه. پر نسب او ټبر غرور او پر نورو د برترۍ احساس په يونانی ټولنه کې ډېره عامه وه.
په ټوله کې د لرغوني یونان اجتماعي ژوند له ستونزو خالي نه وو. مګر بیا هم په ورستيو کې دوی پر قوي مدنیت بدل شول. ډېرې اختراعوې یې وکړې، چې بشریت یې تر اوسه د اساس او بنسټ په توګه مني.