To start downloading books

Please sign in or create an account.

د پښتو یاګانو اسانه زده کړه

د پښتو یاګانو اسانه زده کړه

لیکنه ـ ریاض مقامزی 

وړاندې له دې چې یاګانې شرحه کړو او تاسو یې زده کړئ، مهمه ده، چې پر ځينو نورو مهمو موضوعاتو ډاډه شئ.

۱ ـ یاګانې په یوه ورځ کې زده کېږي. 

۲ ـ څوک چې لوستل کولای شي، یاګانې یې زده دي. فقط په لیک کې یې نه مراعتوي.

۳ ـ د یاګانو زده کړه د کوم نوي څه زده کول نه دي، بلکې د زده شیانو کارول دي.

 

ياګانې څه دي؟

موږ د ژبې په زده کړه کې دوه مفاهم کاروو، چې "ژبه" او "لیک" دي. ژبه د افهام او تفهیم وسیله ده؛ خو لیک بيا د همدې ژبې (وینا، خبرو) انځوريزه بڼه ده. یعنې هغه څه چې وایو، د لیک په مرسته یې ترسیموو، ترڅو نور خلک یې ولولي او زموږ پيغام درک کړي.

مثلا "ام" یو لغت دی. په دې کې دوه غږونه کارول شوي دي، چې "ا" او "م" دي. پر دې قرارداد شوی، چې د "الف" غږ لپاره به "ا" او د "میم" لپاره به "م" لیکل کېږي. یاګانې هم کټ ـ مټ همداسې دي. هر یو غږ لپاره یې یو ځانګړی شکل غوره شوی دی.

لومړی باید د پنځه واړه یاګانو نومونه زده کړئ. 

• ی ـ مفرده یا (ی): اصلا دا یا د مفردو نارنیه اسمونو په پای کې راځي، نو ځکه ورته مفرده یا وايي. مثلا: سړی، منګی، لرګی. 

• ي ـ څرګنده یا جمع یا: ددې په مرسته مفرد نارینه نومونه چې په "ی" پای مومي، جمع کېږي. لکه: سړي، منګي، لرګي.

• ې ـ اوږده یا: دا یا لږ ژور او اوږد تلفظ کېږي، په همدې خاطر یې اوږده یا بولي. لکه: شیدې، ادې، مستې.

• ۍ ـ لکۍ داره یا: ددې یا په ورستۍ برخې پورې لکۍ تړل کېږي، نو ځکه یې لکۍ داره بولي. لکه: نتکۍ، ماښامنۍ، لکۍ. 

• ئ ـ امریه یا: دا یا د امریه کلمو په پای کې راځي، نو ځکه ورته دا نوم غوره شوی. لکه: ځئ!، پاڅئ، راشئ!.

په دې برخه کې اړینه ده، چې تاسو ته وضاحت درکړم، چې د تلفظ په لحاظ د پښتو ژبې یاګانې څلور دي. مګر په لیکنۍ برخه کې پنځه ډوله یاګانې لرو. مثلاً:

ـ لکۍ

ـ ځئ!

که پورتني دوه بېګلې "لکۍ او ځئ" تلفظ کړئ، و به وینئ، چې د دواړو "یاګانو" غږونه بېخي یو ډول دي او هيڅ فرق نه کوي؛ مګر لیکوالو ددې لپاره چې "اسم (نوم)" او "فعل(عمل،کار)" سره بېل کړي، جدا ـ جدا شکلونه (ۍ، ئ) یې ورته غوره کړي دي. په پورته بېلګو کې "لکۍ" اسم او "ځئ" فعل دی. نو ځکه ویلای شو، د غږ په لحاظ څلور او د شکل په لحاظ پنځه یاګانې لرو. 

نو که تاسو یوازې د "لکۍ" په کلمه کې د "ۍ" غږ تلفظ کړئ، همدې سره تاسو دوه یاګانې زده کوئ. په لیکنه کې که "اسم" په دې غږ ختمېږي نو "ۍ" لیکئ او که فعل (عمل) وي "ئ" لیکي.

د پاتې درې یاګانو شرحه په دې بېلګو کې کوو. 

ـ سړی

ـ احمد راځي.

ـ شیدې

که لومړي مثا ته ځير شو، وینو چې د وروستي یا "ی" غږ په کې د انګلېسې ژبې د "A" په شکل تلفظ کېږي. نو په دې تلفظ سره پای ته رسېدلي نومونو په پای کې "ی" لیکئ. 

د دویمې بېلګې (راځي) غږ د انګلېسي ژبې د "e" په څېر دی. نو که له داسې غږ سره مخ کېږئ "ي" لیکئ.

د وروستۍ بېګې غږ د "ي" په نسبت لږ ژور او اوږد دی. مثلا تاسو کولای شې، د "ادې" کلمې وروستی غږ په نظر کې ونیسئ، همداسې غږ چې په هره کلمه کې راځي همدا "ې" استعمالوئ. 

 

نوټ: تاسو کولای شئ، د هرې یا د زده کړې لپاره د هماغې "یا" یو مثال په فکر کې ونیسئ، که له بېلګو سره یې مخ کېږئ، نو د هماغه مثال پر بنسټ یې کارولای شئ.

مثلا د "ی" لپاره سړی.

د "ي" لپاره سړي.

د "ې" لپاره ادې.

د "ۍ" لپاره نتکۍ.

د "ئ" لپاره راځئ!

Related Articles

د سرېلانکا نړېدونکی اقتصاد؛ غریبو هېوادونو ته یو درس

د سرېلانکا نړېدونکی اقتصاد؛ غریبو هېوادونو ته یو درس  عبدالوافي نایبزی  د سرېلانکا په اړه څومره پوهېږئ؟ تاسې که د نړۍ نقشه راواخلئ او ورته ځیر شئ، نو سرېلانکا د هند سمندرگي په منځ کې یو پروت ټاپو دی، چې په نږدې گاونډ کې ورسره له هنوستان پرته بل هېواد نه‌شته دی. سرېلانکا په ۱۹۴۸ز کې له انگستان څخه خپلواکي واخیسته، د مذهب له اړخه په‌کې۷۰سلنه بوداپ...

د اتوم بم کیلي له چاسره وي؟

وروسته له هغه چې روسیې پر یوکراین برید پیل کړ او د امریکا په ګډون یو شمیر هیوادونو د روسیې پر ضد د یوکراین د ملاتړ اعلان وکړ، د روسیې ولسمشر ولادیمیر پوټین په نا ببره توګه یې خپلو اتومي ځواکونو ته د تیارسي امر وکړ.   د جغرافیې له اړخه روسیه د نړۍ تر ټولو ستر هیواد  دی او یوکراین بیا په دې لیست کې ۴۵ نمبر دی، روس غواړي چې یوکراین د ناټو سازمان غړیت...

ادم، حوا او ارتقا

الله تعالی مونږ ته قران کی ښودلي دي چی انسان له دوو شیانو جوړ دی یو د هغه حیواني وجود ده، دغه وجود بلکل داسی ده لکه د نورو ځناورو وجود. دغه وجود ته مونږ په ساده الفاظو کی جسم وایوو او الله تعالی همدغه ژوندۍ هستۍ له همدی ځمکی پیدا کړی ده. قران دا خبره هم واضح کړی ده چی د انسان د پیدایښت ابتدا د سمندر د غاړی له نرمی خټینی(دلدل) برخی څخه کړی ده او بیا...

Recommended Articles

ملا نصرالدین څوک و؟

ملا نصرالدين ته ترکان حواجه يا خواجه نصرالدين وايې، افغانان او اير انيان يې ملا نصر الدين (ملا نصرودين) بولي،عربان يې دجحا نصرالدين او افندي نصرالدين په نامه پيژني٠  ملا نصرالدين د يوه روايت پر بنسټ په اوومې هجري پېړۍ کې چې د١٢٠٩ زېږدېز/میلادي کال سر ه سمون خوري دسلجوقي واکمنۍ په زمانه کې دتر کيې دخورتو په ښار ګوټي کې دې نړۍ ته سترګې پرانيستلي دي...

کوم ډول خلک بايد کېله ونه خوري

که څه هم کېله ځيني ګڼې ګټي لري خو دغه ميوه ځينې عورايض او تاووانونه هم لري.چې په لاندي ډور ورته اشاره کوو. دغه خوږ ميوه د خپل ځانګړي خوند، او نرموالي له امله په ټوله نړۍ کې مشهوره ده. ګېله کوم ډول زيانونه لري. ۱: د وزن زياتوالی دـ ځينو نورو خوړو په څير کېله هم پريمانه کالوري لري چې د وزن د زياتوالي لامل کيږي په هره متوسطه کېله کې ۱۰۵ ګرامه کالو...

خرمهره؛ تاسو یې په اړه څومره پوهېږئ!؟

 لیکوال: لطیف یاد په پخوانیو وختونو کې به خرو ته اوربشې ورکول کیدلې، چې ددغو اوربشو د خوړلو په پایله کې به تر څو کلونو وروسته د خرو د ژبې لاندې  وینه ټینګه  او غلیظه شوه او د یوه مرغېړي (غُدې) بڼه به یې ونیوله. وروسته به یې دغه مرغېړي (غُده) د خرو د ژبې د لاندینۍ برخې نه  د جراحي عملیاتو (آپریشن) په تر سره کولو وویستله او په جوشو شیدو (پیو) کې به...